مولوی:روانشناسی و عرفان

طی کردن مقامات سیر و سلوک، محبت و معرفت، طلبی است حقیقی و برای اصول و حاصل آن نیاز به مجاهده احساس میشود. هرگاه ذهن و اندیشهء ما تحت تاثیر خیالات و تصاویر مبهم قرار بگیرند، و ما فکر خود را مشغول تخیلات و تصاویری که صرف خاصیت ( لعبت) یعنی اسباب بازی اطفال را دارد، بسازیم ، آنوقت چگونه چشم ما با معرفت آشنا می گردد؟ چنانکه مولوی در این مورد فرموده است:

لیک هـــــــرگز مست تصـــــــــویر و خیال

در نیابد ذات مـــــــــا را بی مـــــــثال

این تصــــــــوّر، وین تخیّل لعبت اســـــت

تا تو طفلی پس بدان ات حاجت اسـت

چون ز صورت رست جان، شد در وصال

فارغ است از وهم و تصــویر و خیال

پس مولوی می فرماید که ذهن را از صورت و خیال نجات بدهیم تا به وصال معشوق ابدی نایل گردیم. بنابر، سالک راه طریقت باید ذهن را از وهم ، تصویر و خیال فارغ گرداند.

در جای دیگر مولوی می فرماید :

چشم حس اسب است و نور حق سوار

بی سـوار این اسب خود ناید بکار

پس ادب کن اسب را از خــــــــــوی بد

ورنه پیش شاه باشـــــــد اسب رّد

چشم اسب از چشم شه رهــــــــبر بُود

چشم او بی چشـــم شه مضطر بُود

نــــــور حق بر نـــور حس راکب شود

آنگهی جان سوی حق راغب شود

مولوی می گوید: تا می توانید سینه ها را صیقل کنید و دل را از حرص، آز، بخل و کینه فارغ گردانید و دل باید خاصیت آیینه را پیدا کند. چون قلب انسان آیینه ایست که تمام صفات الهی باید در آن متجلی شود، اگر آلوده باشد، این صفات چگونه جلوه گر خواهد شد؟

مولوی در این رابطه قصهء مجادلهء نقاشان رومی و چینی را مثال می آورد که هر دسته مدعی شدند که ما نقاش تر و هنرمند تریم. پادشاه برای امتحان به هر دسته اتاقی داد که نقاشی کنند تا از روی کار آنها قضاوت شود.

این دو اتاق مقابل و روبروی همدیگر بودند.هر دو دسته مشغول کار شدند. نقاشان چینی هر روز انواع و اقسام رنگها از پادشاه می گرفتند و نقاشی می کردند، ولی نقاشان رومی که در را بروی خود بسته بودند، به هیچ رنگی توسل نجستند و فقط دیوار را صیقل می زدند. چون روز موعود امتحان فرا رسید ، شاه حاضر شد ، نقاشی چینی ها را دید ولی بهتر از آن عکسها تصاویری بود که رومی ها بر دیوار های صیقل خورده و صاف شده پدیدار ساخته بودند.

رومــــیان آن صـــــوفیانند ای پســر

نی ز تکــــرار و کتاب و نی هـــــنر

لیک صیقل کرده اند آن ســــــــینه ها

پاک ز آز و حرص و بخل و کینه ها

اهل صیقل رسته اند از بوی و رنگ

هـــــــر دمی بینند خوبی بی درنگ

نقش و قشـــــــر علـــم را بگذاشتند

رایت عین الیقین افــــــــراشـــــــتند

اهل صیقل بفرموده مولوی از بوی و رنگ رسته اند و تا این صیقل صورت نگیرد، تجلی صفات و نور حق ناممکن است. همچنان مولوی به ما می فهماند که، در قشر، پوست و ظواهر، خود و اندیشه خود را مشغول نسازیم. به سالک راه طریقت گوشزد می کند که در پوست گیر نکند، بلکه بسوی عین الیقین بشتابد یعنی به یقین به کیفیت و ماهیت چیزی با دیدن آن به چشم توسل جوید. در تصوف یکی «علم الیقین»است و یکی «عین الیقین ». علم الیقین آنست که، چیزی را به کمال یقین که هیچ شک و شبه در آن نباشد، بدانند و عین الیقین آنست که در بالا توضیح داده شد. در مجموع مولوی انسان را به طرف صفای باطن و به کشف بسیاری از اسرار جهان متوجه می سازد.

ادامه مطلب